To właściwie jedna pozycja wydawana dwukrotnie (po raz pierwszy w 2000 r.) i aktualizowana w związku ze zmieniającymi się standardami programowymi w liceum. Tworzyłam ją z myślą o maturzystach przygotowujących się do pisania zewnętrznej części egzaminu - sprawdzającej m.in. umiejętność analizy i interpretacji poezji. To także publikacja pomagająca licealistom w zdobywaniu wiedzy o poezji współczesnej, a nauczycielom - w przygotowaniu lekcji na temat współczesnych kierunków poetyckich. W sposób przystępny objaśniam w niej najważniejsze reguły i zasady dotyczące trudnej sztuki interpretacji liryków: uczę, jak pisać esej interpretacyjny i przeprowadzać analizę porównawczą wierszy (omawiam kolejne etapy tworzenia pracy maturalnej), przypominam najważniejsze zagadnienia z teorii literatury, podaję znaczenia pojęć i terminów, które powinien znać każdy licealista. Omawiam też kilkanaście wierszy poetów współczesnych, daję wskazówki dotyczące ścieżek interpretacyjnych. W książce znajdziesz: zasady oceniania zewnętrznej części egzaminu maturalnego, przykładowy model realizacji tematu maturalnego wraz z punktacją, zestaw proponowanych tematów maturalnych przeznaczony do samodzielnych ćwiczeń.

Spis treści:

• I. Od autorki
• II. Teoria kluczem do interpretacji tekstów
  • 1. Przegląd tematów
  • 2. Czym jest analiza i interpretacja?
  • 3. Kilka słów o pojęciach i terminach
    • A. Odmiany liryki i rodzaje podmiotu lirycznego
    • B. Adresat liryczny
    • C. Sytuacje liryczne
    • D. Rodzaje poetyckiego obrazowania
  • 4. Jak pisać esej?
  • 5. Jak pisać analizę porównawczą?
• III. Jak analizować i interpretować utwory poetów XX wieku?
  • 1. Poeci czasu wojny i okupacji
    • Krzysztof Kamil Baczyński „Elegia (o chłopcu polskim)”
    • Tadeusz Gajcy „1942. Noc Wigilijna”
  • 2. Poezja lat 1945 - 48
    • Tadeusz Różewicz „Ocalony”
    • Tadeusz Różewicz „List do ludożerców”
  • 3. Różne nurty „Współczesności”
    • Stanisław Grochowiak „Rozbieranie do snu”
    • Andrzej Bursa „Zgaśnij księżycu”
    • Miron Białoszewski „Karuzela z madonnami”
    • Miron Białoszewski „Namuzowywanie”
    • Juliusz Słowacki „Testament mój” i Zbigniew Herbert „Testament” (analiza porównawcza)
    • Jan Twardowski „Śpieszmy się”
    • Anna Kamieńska „Prośba o ciszę”
    • Edward Stachura „Wędrówką życie jest człowieka”
    • Edward Stachura „Prefacja”
  • 4. Poeci pokolenia 68’
    • Stanisław Barańczak „Spójrzmy prawdzie w oczy”
    • Ewa Lipska „My”

Oto fragment książki:

2. Co to jest analiza i interpretacja?

Na początek warto sobie uświadomić, że bez znajomości poetyki nie napiszemy eseju interpretacyjnego. Liryka jako jeden z trzech rodzajów literackich (obok epiki i dramatu) - jest dziedziną ujmującą pewne określone typy językowej wypowiedzi. Mówimy, że „poezja to echo z dna serca”, bowiem tym, co odróżnia lirykę od innego typu wypowiedzi jest charakterystyczny sposób opisywania własnych przeżyć, osobistych doznań autora. Słowem - to wszystko, co zwykliśmy określać jako ekspresję życia wewnętrznego jednostki, którą identyfikujemy z tzw. podmiotem lirycznym.

Przed rozpoczęciem analizy musimy poznać specyficzną terminologię, wchłonąć wiedzę teoretyczną. Dlatego tę część książki, która zapoznaje Was z terminami proponuję czytać kilkakrotnie i bardzo uważnie.

Zanim zaczniemy tworzyć esej, a więc szkic literacki, wykład na temat wiersza - powinniśmy dokonać analizy.

Dopiero wtedy, gdy określimy, czym jest wiersz, do jakiego typu liryki należy, jaki jest jego temat i w jaki sposób go skonstruowano - możemy zacząć definiować sens danego utworu, wartościować. Dlatego bez etapu szczegółowej analizy niemożliwa jest pełna interpretacja utworu.

Warto przy tym pamiętać, że liryka będzie zawsze ponadindywidualna i kierowany do określonego adresata - zazwyczaj szerokiej rzeszy czytelników. Jak każde dzieło sztuki ma swą odrębną żywotność, czyli żyje własnym życiem.

Zdarza się często, że słowo odczytywane wielokrotnie odnajduje nagle nową interpretację, zupełnie inny, ciekawy kontekst - biograficzny, społeczny, historyczny, a może osobisty. Autor przekształca bowiem świat zwyczajny, rzeklibyśmy - pospolitość - w niezwykłe obrazy poetyckie, pełne ekspresji i różnorodnej treści. Dlatego też w trakcie analizowania nie należy bać się osobistych interpretacji, twórczych koncepcji. Trzeba mieć swoją własną wykładnię ocen, odnajdywać ukryte możliwości nowego odczytania sensu dzieła. Twój odbiór powinien być twórczy. Nie znaczy to jednak, że zupełnie odbiegający od realiów - zawartości utworu. Trzeba przeanalizować zawartość treściową utworu i szukać skojarzeń na wielu różnych poziomach jego organizacji. Podsumujmy więc:

• a) etap analizy - wyodrębniamy poziomy organizacji wiersza:
  • konstrukcję podmiotu lirycznego
  • sytuację liryczną
  • budowę świata przedstawionego
  • ukształtowanie stylistyczne (środki stylistyczne)
  • ukształtowanie wersyfikacyjne utworu (typ wiersza, rodzaj rymów)
• b) etap interpretacji - odczytujemy ogólny sens utworu, stawiamy tezę interpretacyjną.

Analiza szczegółów może pozbawić wiersz jego poetyckości, lecz jest niezbędna w procesie interpretacji. Pozwala dotrzeć do prezentowanej w utworze wizji świata, może nawet uzupełnić niepowtarzalny przekaz artystyczny (pamiętajmy bowiem, że literatura staje się literaturą tak naprawdę dopiero w trakcie czytania, w procesie odbioru, a każdy z nas ocenia i wartościuje poezję w specyficzny sposób). [...]